Antwerpse burcht uit 10de - 12de eeuw te bewonderen tijdens Archeologiedagen

Onder de afdaken van het Noorderterras hebben stadsarcheologen de voorbije twee jaar onderzoek gedaan naar de oudste geschiedenis van Antwerpen. De resultaten zijn dit weekend voor de laatste keer te zien, vooraleer hier de heraanleg van de Scheldekaaien start. In de eerste archeologische put zijn delen van de vierschaar (rechtspraak) en de Sint-Walburgiskerk te zien. In de andere put zijn de verdwenen Mattenstraat en de burchtmuur te zien. Beide putten geven een unieke inkijk in het Antwerpen van de 9^de tot de 12^de eeuw. Iedereen is welkom voor een bezoek aan de site tijdens de Archeologiedagen, op zaterdag 27 en zondag 28 mei van 10 tot 17 uur.  

Onder de afdaken van het Noorderterras ligt een voor velen goed bewaard geheim. Vanaf de late 9^de eeuw stond hier een nederzetting van eenvoudige houten huizen, beschermd door een verdedigingsgracht en een aarden wal. Binnen die vroegste omwalling groeide de bewoning aan weerszijden van enkele straten en steegjes. Aan steigers in de Schelde meerden schepen aan en werd handel gedreven met Friezen en Denen uit het Noordzeegebied. Rond het jaar 1000 werd de Antwerpse burcht opgericht door keizer Otto II als verdedigingspost om de westelijke grens van het Rooms-Duitse keizerrijk aan de Schelde te beschermen. Er is weinig geweten over het uitzicht van deze burcht; zeker is wel dat zij rond het jaar 1200 een stenen versterking kreeg, de burchtmuur. 

Burgemeester Bart De Wever: “Het is de eerste keer dat het Antwerpen uit de periode van de houtbouwfase (10^de -12^de eeuw) en de laatmiddeleeuwse fase (1200 – 1500) zich zo uitgestrekt laat zien. Maar het is wellicht ook de laatste keer, omdat de opgravingen deze zomer worden afgerond. De opgravingsresultaten in de twee onderzoeksputten zijn indrukwekkend. In de eerste put zijn de burchtmuur (circa 1200) en de fundamenten van het Reuzenhuis goed zichtbaar. Van de houtbouwfase zien we resten van het houten wegdek van de Mattenstraat en de huizen die erop aansloten. In de tweede onderzoeksput in het midden van de burcht ligt het kruispunt van de Mattenstraat en de Zakstraat. Deze dateert uit de houtbouwfase. Ook de muurresten van de Sint-Walburgiskerk, de Vierschaar en de kelders van het huis de Witte Lelie zijn te zien. De uitzonderlijk goed bewaarde houtbouwresten zijn uniek voor onze regio.” 

Twee jaar onderzoek 

Over de vroegste geschiedenis van Antwerpen zijn weinig geschreven bronnen bewaard gebleven. Daarom is archeologisch onderzoek waardevol. In de jaren 50 bracht professor A. Van de Walle de middeleeuwse houtbouw al aan het licht. Grootschalige opgravingen in 2008 en 2009 naar aanleiding van nieuwbouwprojecten bevestigden de hoge cultuurhistorische waarden van het Antwerpse burchtgebied. In 2010 werd de burchtzone dan ook beschermd als archeologisch monument.  

Het onderzoek dat de afgelopen twee jaar werd gevoerd, werd mogelijk door het verdwijnen van de parking onder het Noorderterras. Na de restauratiewerken aan het Steen, de cruiseterminal en de kaaimuur, konden archeologen speuren naar het verleden van deze plek.  Het onderzoek gebeurde in twee fasen:  

• De eerste fase focuste op mogelijkheden voor de heraanleg waarbij de burchtmuur, het stratenpatroon en enkele belangrijke gebouwen zoals de Sint-Walburgiskerk en de vierschaar werden onderzocht.  
• In een volgende fase startte het wetenschappelijk onderzoek naar de oudere handelsnederzetting uit de 9de-12de eeuw met huizen en straten opgetrokken in hout. Er werden twee onderzoeksputten afgebakend: een put aan de noordzijde van de verdwenen Mattenstraat tot en met de burchtmuur, en een put in het midden van de burcht op het kruispunt van de vroegere hoofdstraten waar de vierschaar lag. Een deel van het hout wordt zorgvuldig geselecteerd voor verder onderzoek, waarbij specialisten vanuit verschillende disciplines worden betrokken. Het archeologisch onderzoek gebeurt in afstemming met de bevoegde stedelijke actoren en het agentschap Onroerend Erfgoed. 

Voor de heraanleg start, verdwijnt het merendeel van de archeologische resten terug onder de grond. De resten worden zorgzaam afgedekt waarna de putten worden gedicht. De vondsten worden na inventarisatie en conservatie bewaard in het Onroerenderfgoeddepot van de stad. Enkele bijzondere vondsten zijn twee mantelspelden (pseudo-muntfibulae), een houten kandelaar, munten, Gallo-Romeins aardewerk en aardewerk uit de 10^de-12^de eeuw. 

Heraanleg onder Noorderterras 

Annick De Ridder: “Dit bijzondere verleden blijft zichtbaar in de heraanleg van de Scheldekaaien. Een deel van de middeleeuwse burchtmuur wordt tot 2,5 meter diep uitgegraven en blijft permanent zichtbaar. Waar vroeger de burchtgracht lag, wordt de kasseivlakte verdiept. Bezoekers kunnen via een helling afdalen tot bij de burchtmuur. Ook wordt de oude noordelijke poortdoorgang in de burchtmuur opnieuw benut. Op deze plaats komt een loopbrug over de voormalige gracht. Binnenin de burcht wordt het stratenplan (Steenstraat, Mattenstraat en Zakstraat) gevisualiseerd en zullen de contouren van de Sint-Walburgiskerk, de Vierschaar en het Reuzenhuis terug zichtbaar worden gemaakt.” 

Praktisch 

De archeologische burchtzone is gratis te bezoeken komende zaterdag 27 en zondag 28 mei, telkens tussen 10 en 17 uur. Geïnteresseerden volgen een parcours langs twee grote opgravingsputten. Stadsarcheologen geven uitleg bij de vondsten. 

Foto's van de opgravingen, renders en het plannetje staan in de mediagalerij. Dit beeldmateriaal is enkel bedoeld voor gebruik door de pers.